Veenbonken in Reeuwijkse Plassengebied en archeologische vondsten

Veenbonk in het Reeuwijkse Plassengebied op de plas Ravensberg. Foto:  4 augustus 2023

Veenbonken en archeologische vondsten

De in Reeuwijk regelmatig boven water verschijnende veenbonken bestaan niet alleen uit bagger en veen; opvallend genoeg bevatten sommige veenbonken nogal wat archeologische bodemvondsten zoals glaswerk, aardewerk en kleipijpen. Zo ook op de plas Ravensberg, waar diverse veenbonken liggen en als een soort van ijsbergen deels boven water uit komen. Door regenval en golfslaginvloed spoelt de bovenlaag van het veen langzaam weg en komen er allerlei bodemvondsten te voorschijn. Recentelijk zijn op die veenbonken diverse vondsten gedaan in de vorm van kleipijpjes en aardewerk.
Hoe komen die voorwerpen in die veenbonken is de vraag? De volgende verklaring is de meest waarschijnlijke.
Hoe verliep de uitvoering van het vervenen? Het vervenen ging via het zgn. legakkersysteem waarbij men het veen met de baggerbeugel tot op een diepte van ca. 2 meter opbaggerde en het veen op een legakker deponeerde.  De legakkers (versmalde percelen van het bestaande grasland) waren omgeven door water waar het veen uit de randen van dat grasland was weggebaggerd. De bovenlaag van het nog onverveende grasland (de bolster) die veraard was en niet bruikbaar om turf van te maken werd afgegraven en gebruikt om een wal te maken op de legakker om op die manier het opgebaggerde veen op zijn plaats te houden. In deze bovenlaag (30-50cm) zat met name het toemaakmateriaal van de stads/compostbemesting die op de graslanden eerder  had plaats gevonden. Als die bovenlaag (tot op de natte veenlaag) was afgegraven kon het vervenen met de baggerbeugel beginnen.

Het Reeuwijkse poldergebied (wat nu de Reeuwijkse Plassen zijn) is tussen de begin 18e en laat 19e eeuw verveend, dus zal er in en voor de periode van het vervenen nog veel stadscompost gebruikt zijn als bemesting van de toenmalige graslanden (toemaakdek). De vele legakkers waar de turf op werd gemaakt waren ook bedoeld ter bescherming om te voorkomen dat ze bij storm weg zouden spoelen zoals in andere verveende gebieden als de Zuidplaspolder westelijk van Zevenhuizen/Moerkapelle  gebeurde. Ondanks die maatregelen in Reeuwijk spoelden in de loop der jaren steeds meer legakkers weg. Dit is goed te zien bij het vergelijken van topografische kaarten van het Reeuwijkse Plassengebied tussen de18e en 20e eeuw. In het bovenste deel van de grondlaag (toemaakdek) van de weggespoelde legakkers  moeten naast het veraarde veen veel stadsvuilfragmenten aanwezig geweest zijn die op de bodem van de plas terecht zijn gekomen. Het veraarde veen met daarin de stadscompost, dat bij storm wegspoelde van de legakkers, vormde een baggerlaag op de onverveende veenlaag in de zich steeds verder vergrotende  plassen. De baggerlaag met daarin schervenmateriaal verplaatste zich soms onder invloed van de wind en stroming.  Dit zal dan ook de reden zijn waarom op de boven water gekomen veenbonken allerlei archeologische voorwerpen (geconcentreerd) tussen de bagger te vinden zijn.

Op zoek naar archeologische vondsten op een veenbonk in Reeuwijk op de plas Ravensberg. September 2023.

Toemaak

Zoekresultaat. De vondsten van pijpenkoppen, glaswerk (waaronder deel van slingerglas), knikkers en aardewerkfragmenten (Makkum, Siegburg en Westerwald) uit de periode 1630 t/m 1910.

Overzicht van de vondsten

Kleipijp (part verz HB)  Dubbelconisch met klein stukje steel. De pijp groen geglazuurd w.s. is er glazurr gedropen vanaf aardewerk tijdens het bakproces. Hielmerk: door versintering niet goed leesbaar. Gouda. 1650-1675.
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

Klein kleipijpje (part verz HB)  Dubbelconisch met complete steel van 10,5 cm. De gietnaad is nog ruw en niet glad gemaakt. Het gaat hier om een speelgoedpijpje. Gemaakt bij een Gouds pijpenmakersbedrijf? Datering: Ca. 1900 of later.
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

18e eeuwse ORANJE kleipijp (part verzHB). Ovoide. Medaillon met Willem IV en zijn dochter prinses Carolina / Medaillon
met Anna van Hannover en haar zoon kroonprins Willem V. Leeuw in de Hollandse tuin met lans en vrijheid hoed /
Twee staande leeuwen met het wapen van Gouda. Tekstlint: T VORSTELIJKE HUYS V. ORANIE. Hielmerk: Komfoor.
Gouda. 1748-1760. Pijpenmaker: Pieter Benjamin Lens.
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

Natte vervening in Reeuwijk

Kaartfragment van omstreeks 1746, uitgegeven door het Hoogheemraadschap van Rijnland.

Deze kaart van omstreeks 1746 laat zien dat er in het midden van de 18e eeuw volop verveend werd in de toenmalige polders Ravensbergh, Sluipwijck en de meer zuidelijk gelegen voormalige polder Gravenbrouck. Ook de voormalige polders Elfhoeven en Klein Elfhoeven waren reeds in vervening genomen. De vervening van de meer oostelijk gelegen poldergebieden is pas later gestart.

Legakker met gebaggerde turf te drogen. Reeuwijk plas s'Gravekoop.
Foto: 13 juni 2009: Foto: Freek Mayenburg

Overzicht van de vondsten (vervolg)

Pijp (part verz HB)  Krulpijpje niet van klei maar gemaakt van bakeliet in bruine kleur. 1900-1920.
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

Kleipijp (part verz HB). Zeldzaam barokpijpje bekend staand als Elisabethpijpje met versiering van
granaatappeltjes, druiventrosjes en druivenblaadjes. 1625-1630. Hielmerk: Roos gecroond. Gouda.
Pijpenmaker: William Baerneits / Willem Flut of plagiaatplegers of  Tijdgenoten Roos gekroond
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

Opmerking: Het merk de Gecroonde roos was in het bezit van de eerste uit Engeland afkomstige William Baerneits pijpenmaker te Gouda. Echter er waren
meerdere pijpenmakers in die tijd die het merk plaatsten. Na Williams overlijden in 1625 komt het merk in bezit van zijn weduwe en in 1628 van haar
nieuwe partner Willem Flut. Echter er zijn meerdere tabackpijpmakers die het populaire merk de Gecroonde roos gebruikte zoals Daniel Andriesz en Robert Jaxon.
Na een gerechtelijke uitspraak krijgt Willem Flut zijn gelijk en mogen andere pijpenmaker het merk de Gecroonde roos niet meer gebruiken.

Kleipijp (part verz HB) van het type doorroker. De pijp is flink doorgerookt maar een afbeelding op de ketel ontbreekt. Een transfer ontbreekt 1900-1920. Gouda. 
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.

Kleipijp (part verz HB) van het parelnaadtype. Aan de ene kant een man met bloemen (of tabak?)  in de  hand. Aan de andere kant een man die een lange Goudse pijp rookt. Onder de man het initiaal VR. 1740-1760. Gouda.
Pijpenmaker:  Jan Boot of Gerrit Verzijl .
Vindplaats: Reeuwijk plas Ravensberg op een veenbonk.