Bodemvondst Kleipijpen van een Reeuwijkse tuinderij

                                                                                                            Opstelling: Freek Mayenburg

Toemaakdek
Op tuinderijen in Reeuwijk, Waddinxveen en Boskoop zijn in de periode 1960-2010 veel bodemvondsten gedaan. Die vondsten hadden een relatie met de compost/ stadsafval dat op deze tuinderijen werd gebruikt als meststof. Om planten goed te laten groeien is bemesting nodig. Mest van koeien of varkens was vroeger een schaars goed omdat de boeren de mest zelf nodig hadden om het land te bemesten. Daarom kochten de telers van tuinderijen met groente en bomen stadscompost, afval in de vorm van beerputafval, bagger en andersoortig afval verzameld in dorpen en steden. In het stadscompost bedoeld voor het bemesten van de tuinderijen zat naast de beoogde meststof ook veel afval in de vorm van kleipijpen, stukjes glas, aardewerk en zelfs munten. 

Pijpaarde beeldje (Lade17FM20) Figuraal met de voorstelling van MARIA met het kindeke Jezus op haar arm. 1e helft 17e eeuw.

Verzameling kleipijpen op een tuinderij uit het zgn toemaakdek
Recent werd ik benaderd met de vraag of ik interesse had om een verzameling van bodemvondst kleipijpen over te nemen. Uiteraard had ik daar als verzamelaar van kleipijpen interesse in. De verzameling kende ik trouwens al want die had ik al een aantal jaren geleden mogen zien. Het gaat om kleipijpen gevonden op een inmiddels voormalige boom- groentekwekerij aan de Platteweg in Reeuwijk. Het tuinderijbedrijf bestond al heel lang en ging van vader op zoon. Een kleine 50 jaar geleden was het me reeds opgevallen dat er  veel pijpfragmenten op die tuinderij lagen. Maar bij navraag of ik er mocht komen zoeken bleek dat de eigenaar er zelf aardigheid in had om zo als hij het zelf zei de leuke dingen die hij vond zelf te verzamelen.
Wel vertelde hij mij dat zo rond 1970 een man uit Amsterdam meerdere keren bij hem had gezocht. Toen was er nog geen interesse bij de tuinder zelf om te verzamelen. Dat is pas later gekomen. Ik vermoed dat dit Niels Augustin moet  zijn geweest die in het verleden uitgebreid over zijn zoekresultaten in en rond Gouda heeft gepubliceerd. Een 10-tal jaar geleden  vertelde de tuinder mij dat de verzameling ook wel eens gebruikt is voor het houden van lezingen over kleipijpen op scholen. Blijkbaar is daar wat mis gegaan met de inhoud van de verzameling want zeldzame kleipijpjes van het type Frederik Hendrik/Amalia van Solms en een pauwenpijpje, die ik eerder had gezien in de verzameling, bleken niet meer aanwezig te zijn toen ik de verzameling overnam.

De kleipijpverzameling. Die bestaat uit ca. 200 kleipijpen. Op het middendeel van de twee percelen van de tuinderij zelf  lag bijzonder veel kleipijpafval en voorwerpen van pijpaarde uit de 17e/resp 18e eeuw. Daarnaast lag er ook stortmateriaal van Goudse kleipijpen van rond de 19e/20e eeuw onder en rond een dam die twee percelen tuinland verbond. De tuinderij is een aantal jaren geleden gesaneerd, de grond verkocht en inmiddels zijn nu enkele huizen gebouwd.

Beschrijving van de vondsten.
Op het gronddeel waar getuind werd lag veel 17e en 18e eeuws pijpenmateriaal. Naast verschillende barokpijpjes zijn er flink wat parelnaadpijpjes gevonden (20-tal). Ook zijn op de tuinderij diverse exemplaren van pijpaarde beeldjes gevonden uit de 17e en 18e eeuw. Onder en rond een plek bij een verbindingsdam tussen twee percelen lag veel pijpmateriaal uit de periode 1800 t/m 1925. Het ging om kleipijpenstortmateriaal van meerdere pijpenfabrieken. Doordat men de tuin in de 70er jaren machinaal is gaan spitten en fraisen hebben nogal wat pijpjes jammer genoeg schade opgelopen, met name de parelnaadpijpjes.

Kleipijpen (Lade17FM18) klein behorende tot de 1e generatie. Datering: 1600-1615. West-Nederland. Hielmerk: geen. Pijpenmaker: onbekend
Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM17) Barokpijpje met roos onder een kroon. Steel heeft een krokodillenbek. Datering: 1625-1635.
Gouda. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM16) Barokpijpje omgeven door acanthusbladen waarboven een parelrij en lelies. Datering: 1725-1735. Gouda. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM15) Barokpijpje omgeven door acanthusbladen. Datering: 1725-1735. Gouda. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM12)  parelnaadtype met aan de ene kant een persoon vioolspelend (speelman) en VR en aan de andere kant een dansende harlekijn. 
Ca. 1700-1730. Goudse productie. Pijpenmaker:  Jan Cornelisz van Roon of Jan Boot 
Ketelrand gaaf. Vindplaats: Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (lade17FM4)  met aan weerszijden een kip en een haan. Ca. 1700-1730. Gouda. Pijpenmaker: onbekend
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (lade17FM10)  met een Kropduif en duivin. Ca. 1700-1730. 
Gouda. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (lade17FM7)  met een Kropduif en duivin. Ca. 1700-1730. 
Gouda. Pijpenmaker: Mels Daniélsz Korthals
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM9) met engeltjes en wapenschilden waarop en onder  de namen van verschillende stads- en Provinciewapens (Zeeland, Leeuwarden, Groningen en Gelderland). Gouda. Hielmerk: D. Midden 18e eeuw. Pijpenmaker: Jan van Leeuwen. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM32) met aan de ene kant een ruiter te paard (stadhouder WILLEM III) en aan de andere kant een Stadhouderlijk wapen.
Ca. 1670-1700. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (lade17FM34) met aan de ene kant een ton met vogel. Aan de andere kant een koffiekan. Omstreeks 1730. 
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM35) parelnaadtype met aan de ene kant een koffiepot en aan de andere kant een theetafel met de tekst: RI
Ca. 1700-1730. Gouda. Hielmerk: Stoel. Pijpenmaker: Reijnier Jeroense Reijnhart Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM33) parelnaadtype met aan de ene kant een pijprokende man en aan de andere kant een tabakston met de tekst: WIPH.
Ca. 1700-1730. Gouda. Pijpenmaker: Mogelijk Willem Jansz Proefhamer. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM11) van rond 1690 met de voorstelling van een melkmeisje en pijprokende vos.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (lade17FM8) van rond 1690-1710 met de voorstelling van een melkmeisje en een melkman.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM3) parelnaadtype van rond 1690 met de voorstelling van een melkmeisje en een koe.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens

Kleipijp (Lade17FM30) Parelnaadtype met de voorstelling aan 2 kanten van een zwaan. Ca. 1700/1730. Gouda. Pijpenmaker: onbekend
Vindplaats: Reeuwijk/Platteweg tuinderij Polder Achterwillens

Kleipijp (lade17FM14). Afgebeeld op deze pijp zien we een medaillon met rondom de tekst TOT NUT VAN 'T ALGEMEEN en verder zien links een tweewielig voertuig, mogelijk een Sjees, de letters ABC in de zonnestralen en rechts een grote vaas met deksel en ketting daarvoor de tekst GOEDE ZEDEN.  Hielmerk 46 gekroond. Pijpenmaker: Cornelis van Leeuwen. 1784-1850.
Vindplaats: Reeuwijk/Platteweg Tuinderij/Polder Achterwillens

Lade17FM5

Lade17FM6

Kleipijp (Lade17FM5 en 6)parelnaadtype met aan een kant de Dordtse Maagd in de Hollandse tuin en aan de andere kant een dubbele
draakachtige adelaar (met staart). Wapen van Groningen Ca. 1700-1730. Goudse productie.
Vindplaats: Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp Vissertje (lade17FM1)met drie zalmen en initiaal: DR. Gouda. 1700-1730. Pijpenmaker: Dirck Rase en weduwe
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens. Ketelrand hapje.

Kleipijp Vissertje (lade17FM2A) met drie zalmen en initiaal: KB gekroond. Gouda. 1710-1730. Pijpenmaker: Dirck Crijne Veverlo
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens. Ketelrand hapje.

Kleipijp (Lade17FM31) parelnaadtype met aan de ene kant een vissertje. Aan de andere kant een poepende man. Ca. 1700-1730.
Gouda. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM36) parelnaadtype met aan de ene kant een melkmeisje. Aan de andere kant onduidelijk maar is een pijprokende man op een stoel zittend.  Ca. 1690-1720. Gouda. Pijp heeft een hiel maar geen hielmerk. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM13) Jonaspijp met stukje steel waarop krokodillenbek. Ca. 1700. Gouda. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM20) Figuraal met de voorstelling van MARIA met het kindeke Jezus op haar arm. 1e helft 17e eeuw.
Hoogte beeldje incompleet 7 cm. Compleet: geschat ca. 12/13 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM19) Figuraal met de voorstelling van het gezicht van een engeltje dan wel putti. 1e helft 17e eeuw.
Diameter hoofd: Ca. 5 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM21) Figuraal met de voorstelling van w.s. Admiraal Michiel de Ruyter. Gezicht is onduidelijk en de voet met benen ontbreekt. 17e eeuw.
Hoogte beeldje: Ca. 7 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM22) Figuraal met de voorstelling van ruiter te paard. Ruiter ontbreekt. 17e eeuw. Hoogte beeldje: Ca. 4 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM23) Figuraal met de voorstelling van persoon. 17e/18e eeuw. Hoogte beeldje: Ca. 3 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Pijpaarde beeldje (Lade17FM24) Figuraal met de voorstelling van persoon. 17e/18e eeuw. Hoogte beeldje: Ca. 3 cm. Gouda? Was een nevenproduct van een pijpenmaker.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM39) met het Fortuin / Hoop / Wapen van Gouda.Tekst: PER ASPERA AD ASTRA. Hielmerk: Het Fortuin.
Ca. 1850-1900. Pijpenmaker: Jan van Baalen of Gerardus Johannes van Baalen. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (lade17FM40) Kleipijp met in een lint een Franse tekst rondom de ketel. JE VOUS LA SOUHAITE (Ik wens je) en de tekst HEUREUSE (geluk). Zonder vogeltjes. Datering: 1870-1920. Hielmerk: ontbreekt
Gouda. Pijpenfabriek Waarschijnlijk P.J.  van der Want. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (lade17FM41) met op de pijp geplaatst een eekhoorn. Eind 19e eeuw. Pijpenmaker: P. Goedewaagen & Zoon.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (lade17FM42) met een liggend hert op de steel met gewei in de nek. Ca. 1900. Pijpenmaker: P. Goedewaagen & Zoon hetgeen ook op de steel staat met bandmerk. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

De voorstelling Judith (vrouw uit Judea) refereert aan het verhaal Judith en het gelijknamige boek "Judith" , een Apocrief geschrift (religieuze geschriften die niet tot de officiële bijbelteksten gerekend worden). Dit geschrift bestaat uit 16 delen. De getallen 13 en 14 en de voorstelling verwijzen naar het verhaal wat in deze delen is beschreven. Het verhaal speelt zich af 605-562 voor Christus ten tijde van de Assyrische koning Neboekadnezar die met zijn enorme expansiedrift zijn legeroverste Holofernes opdracht heeft gegeven de stad Betulla te veroveren. Dit doet hij door de watertoevoer naar deze stad af te snijden. De knappe weduwe Judith komt in verzet en trekt haar mooiste kleren aan en weet Holofernes te verleiden door hem te vertellen hoe hij de stad kan veroveren. Holofernes, betoverd door haar schoonheid, laat haar toe in zijn tent wat hem duur komt te staan want als hij te veel gedronken en gegeten heeft en in slaapt valt snijdt Judith zijn hoofd af. Dit pakkende verhaal is de inspiratiebron voor vele kunstwerken, zoals schilderijen en beelden, en zo ook de voorstelling op de scherf van de Schnelle.

Voor het hele verhaal Judith zie: 

Statenvertaling on line - bijbel en kunst Het boek Judith

Grote scherf Schnelle fragment (Lade17FM43) steengoed met zoutglazuur van een mooi bewerkte kruik met voorstelling
van Judith met zwaard en (Hoofd van Holofernes in haar linkerhand maar is niet zichtbaar). Tekst: IVDITH 13.14. 
Duitsland Siegburg. Ca. 1570-1590. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM44) met de afbeelding van een voetbalschoen en bal.
Mist een stuk van de steel. Geen pijp van het type doorroker.
Gouda. Ca. 1900/1920. Pijpenmaker: onbekend.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM47) Zijmerk: Gouda en vis gekroond. Achterkant pijp: kwaispedoor. Gouda. 1750-1780. Pijpenmaker:  Barend Palmboom
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM46) Zijmerk: Gouda en vis gekroond. Achterkant pijp: kwispedoor. Gouda. 1750-1780.
Pijpenmaker:  Barend Palmboom
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM48) Zijmerk: Gouda en vis gekroond. 1750-1780.
Gouda. Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM37)
Dubbelconisch. Hielmerk: NT.
Rotterdam.
Ca. 1630-1650.
Pijpenmaker: onbekend. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM38) Zijmerk. Merk: VV gekroond. Gouda. 1726-1740. Pijpenmaker: Arij Oosterhout. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM45).
Zijmerk: PDH.
1735-1746. Gouda. Pijpenmaker: Pieter de Hengst.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM49) met een gezicht op de voorkant van de ketel en aan weerszijde portret de letters HD. Omstreeks 1770. Hielmerk 46 gekroond van de Goudse pijpenmaker Jan van Leeuwen en weduwe.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM50)Figuraal met het gezicht van een man met hoedje op. Gouda. 2e helft 19e eeuw. Merk: geen.
Pijpenmaker: Sparnaay. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM51)Figuraal met het gezicht van een man met pet op. Gouda. Ca. 1900. Merk: geen.
Pijpenmaker: P. Goedewaagen & Zoon. Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Catalogus nummer No. 6.  N.V. Goedewaagen's Koninklijke Hollandsche pijpen en aardewerkfabrieken

Kleipijpen (Lade17FM52) Een deel van de verzameling gevonden op een tuinderij die (nog) niet is beschreven.
Vindplaats: Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM62) met Mercurius de god van de handel / Neptunus de god van de zee met drietand en
een vis aan zijn voeten. Zee met schepen voorzijde ketel / Achterzijde parelmedaillon ES gekroond.
Tekstlint: GOEDEWAAGEN. Datering: 1880-1910. Pijpenkop heeft als hielmerk ES gekroond. 
Maker: Pieter Goedewaagen & Zoon te Gouda. Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM61) Figuraal met de voorstelling van een hondenkop met hoed. Ca. 1900. Gouda.
Pijpenfabriek: Meerdere Goudse pijpenfabrieken hebben deze pijp gemaakt (Goedewaagen/ Van der Want/Sparnaay). 
Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

 Catalogus Goedewaagen ± 1891

Kleipijp (Lade17FM60) Figuraal met de voorstelling van een zeekapitein. Gouda. Ca. 1900-1920. Pijpenfabriek: P. Goedewaagen & Zoon.
Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM59) met aan de ene kant een stoomraderschip en aan de andere kant een anker. Ca. 1900. Gouda.
Pijpenfabriek: onbekend. Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijpen (Lade17FM57) in wit en rode uitvoering,  figuraal met de afbeelding van zwemvliezen vogels. Gouda. Ca. 1900. Hielmerk: onduidelijk.
Pijpenfabriek: P. van der Want Gz.  Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

 Catalogus van modellen van Gouda-pijpen gefabriceerd door de Firma P. van der Want Gz. ca 1910

 Catalogus P. Goedewaagen & Zoon ± 1891

Kleipijp (Lade17FM56) met de afbeelding van een vogelklauw. Gouda. Ca. 1900-1920. Pijpenfabriek: P. Goedewaagen & Zoon.
Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM55) met aan twee kanten een bazuinspelende engel met krans.  De tekst "A VOUS MES SOUHAITS" op ontbrekende steel (AAN JOU MIJN WENSEN), Gouda. Ca. 1900. Hielmerk: WS gekroond.
Pijpenfabriek: P. van der Want. Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Kleipijp (Lade17FM54) Reclamepijp met De Hoop met anker en duif / andere kant Tabakston en Theebussen en andere verpakkingen, Karotten op de voorgrond. Tekstlint: DE RIJZENDE HOOP. 1880-1920. Vindplaats: Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.
Reclame pijpje van G.W. van de Boor uit 's-Gravenhage

Kleipijp (Lade17FM53) met aan de ene kant een jager met geweer en jachthond, aan de andere kant twee hazen die de jager uitlachen.
Gouda. Ca. 1900. Pijpenfabriek: onbekend. Vindplaats:  Reeuwijk Platteweg tuinderij/polder Achterwillens.

Bijzondere serie beeldjes met figuren

Op de tuinderij lagen flink wat fragmenten van pijpaarde beeldjes welke in Gouda zijn vervaardigd als nevenproduct van Goudse pijpenmakers. Maar ook zijn verschillende figuurbeeldjes gevonden, niet gemaakt uit pijpaarde, maar uit rode en gele klei. Dit soort figuurbeeldjes  is niet bekend uit Goudse productiecentra en de vraag doet zich dan ook voor of deze beeldjes wellicht buitenlandse productie zouden kunnen zijn waarbij het vermoeden is dat dit Duitsland zou kunnen zijn.

Beeldje van rode klei (Lade17FM25) met de voorstelling van een zittende man. Met zuid-wester op. Ca. 1900. Gouda? 

Beeldje van rode klei (Lade17FM26) met de voorstelling van een liggende man. Met zuid-wester op. Ca. 1900. Gouda? 

Beeldje van rode klei (Lade17FM27) met de voorstelling van een vrouw met hoofddoek op. Ca. 1900. Gouda? 

Beeldje van rode klei (Lade17FM28) met de voorstelling van een vrouw met hoofddoek op.  Het beeldje is gemerkt met de letters MC dan wel MG. Ca. 1900. Gouda? 

Beeldje van geelbruine  klei (Lade17FM29) met de voorstelling van een zittende man. Ca. 1900. Gouda?